काठमाडौं । नेपालका अग्ला हिमाल आरोहणहरूको ५० वर्षभन्दा धेरै समयदेखि अभिलेख राख्दै आएकी एकजना अध्येता एलिजाबेथ हलीको ९४ वर्षको उमेरमा काठमाण्डूस्थित एक अस्पतालमा उपचारका क्रममा निधन भएको छ ।
काठमाडौंको कपुरधारास्थित सिवेक अस्पतालले उनको निधन आज बिहान भएको पुष्टि गरेको हो । सन् १९६० यता लगभग सबैजसो समय उनी नेपाल बस्दै आएकी थिइन् । पत्रकारसमेत रहेकी उनी रोयटर्स र टाइम जस्ता प्रतिष्ठित पत्रिकाहरूमा काम गर्थिन् ।
नेपाल आगमन
उनले ‘द हिमालयन डाटाबेस’ नामक वेबसाइटमा पर्वतारोहणसम्बन्धी सबै अभिलेखहरू तथ्यांकसहित राखेकी छन् । उनलाई सन् १९८० को दशकदेखि चिन्दै आएका पत्रकार कुन्द दीक्षितले उनीबारे भने, “कुन हिमालमा कुन समय को कहाँबाट चढ्यो र त्यतिबेलाको मौसम कस्तो थियो भन्ने सम्मको तथ्यांक उहाँले संकलन गरेर राख्नुहुन्थ्यो ।”
सन् १९२३ मा जन्मिएकी हलीले मिसिगन विश्वविद्यालयमा पढेकी थिइन् । न्यूयोर्कस्थित फर्च्युन पत्रिकामा अनुसन्धानकर्ताको रुपमा काम गरिरहँदा उनी आफ्नो जागिर छोडेर विश्व भ्रमणमा निस्किएका बेला काठमाडौं आएकी थिइन् । त्यसपछि नै उनी हिमालबारे अनुसन्धान गर्न प्रेरित भइन् र सन् १९६३ देखि हिमाल आरोहणसम्बन्धी विवरणहरू संकलन गर्दै आएकी थिइन् ।
त्यतिबेला नेपाल भर्खरै विदेशी पर्यटकका लागि खुल्ला गरिएको थियो । उतिबेला नेपाली महिलाहरू एक्लै सार्वजनिक ठाउँहरूमा नदेखिने गरेको उनले केही वर्षअघि बीबीसीलाई दिएको अन्तर्वार्तामा बताएकी थिइन् ।
चासो
करिब ३० वर्षको उमेरमा उनी काठमाडौंमा एक्लै बसेको देख्दा धेरैले त्यसबारे चासो लिन्थे । उनले त्यतिबेला नेपालबाट पर्वतारोहणबारे समाचार रोयटर्स समाचार संस्थालाई पठाउन थालिन् । उनी नेपाल आएदेखि नै काठमाण्डूको डिल्लीबजारस्थित भण्डारी कम्पाउण्डमा बस्न थालिन् ।
र, त्यसयता सधैँ त्यहीँ बसिन् । सगरमाथा आरोहण गर्ने पहिला व्यक्ति एडमण्ड हिलरी पनि नेपाल आउँदा उनी बसेकै घरमा बस्थे । आफूहरु मिल्ने साथी रहेको उनले यसअघि बीबीसीलाई बताएकी थिइन् । उनले पर्वतारोहणबारे मात्रै होइन नेपालको सन् २००१ मा भएको दरबार हत्याकाण्डपछि पनि सत्यतथ्य समाचारहरू अन्तर्राष्ट्रिय समाचार संस्थालाई पठाउने गर्थिन् ।
पत्रकार दीक्षितले भने, “नेपालका विभिन्न गतिविधिका समाचार उहाँ पठाउनुहुन्थ्यो। दरबारसँग निकट सम्बन्ध रहेकोले उहाँले पठाएका सूचनाहरू तथ्यमा आधारित हुन्थे। अब नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय जगत्मा चिनाउने र नेपालका गतिविधि संसारभर बताइदिने व्यक्ति रहिनन् ।” उनी नेपालका लागि न्यूजिल्याण्डकी अवैतनिक वाणिज्य दूत समेत भएकी थिइन् ।
संकलन
उनले शुरु गरेका हिमाल पर्वतारोहणसम्बन्धी सूचना संकलनलाई केही पर्वतारोहीहरूले निरन्तरता दिन थालेको बताइएको छ । उनले राखेका तथ्याङ्कहरुले हिमाल आरोहणका कतिपय विवादहरु समेत निरुपण गरेका उदाहरण छन् ।
उनले सन् १९८८ देखि सन् २००७ सम्म नेपालबारे लेखेका सामग्रीहरूलाई संकलन गरी तयार पारिएको ‘द नेपाल शिन’ नामक पुस्तकको दुई भाग प्रकाशित छ । उक्त पुस्तकमा नेपालको गएको ४० वर्षका विभिन्न घटनाक्रमहरू समेटिएको पत्रकार दीक्षितले बताए । –बीबीसी
