लिभु संवाददाता
ओखलढुंगा – भूतपूर्व गोर्खामेजर भिमबहादुर राई उमेरले ८१ वर्ष पुग्नु भएको छ । साथमा लौरो छ । छोरा, नाति छन् । दुई दशकदेखि काठमाडौं बसोबास छ । रक्तचाप (ब्लड प्रेसर)ले गर्दा उपचारको निहुँमा काठमाडौंको कोटेश्वरस्थित घरमा छोरा, बुहारी, नाति नातिनीका साथ रहनु भएको छ ।
यसपटक (२०७४ साल फागुन १६ गते) का दिन जन्मथलो जेरुङगाउँ पुग्नु भयो । २०६७ सालमा धर्मपत्नी सलमाया राईको निधनपछि बर्खान्त खाउमो गर्न पुग्नु भएको थियो । त्यसपछि काठमाडौंमै हुनुहुन्थ्यो । ‘पापा पहिलेभन्दा तगडा हुनुहुन्छ,’ उहाँको कान्छो छोरा प्रताप राई भन्नुहुन्छ, ‘यसपटक कटारीमै हुनुहुन्छ । यही बेला गाउँघर जाऊँ भन्नुभयो । दाजुभाइ, चेलीबेटी, भानाभान्जी, इस्टमित्र भेट्न पुग्यौं । घरचाहिं भूकम्पले जरजर बनाएकोले बास बस्ने अवस्था छैन ।’
उहिले जेरुङगाउँ अनकन्टार थियो । अहिले यही गाउँभएर कटारी–ओखलढुंगा–सोलुखुम्बु सडक बनेको छ । यहाँको जनजीवन सर्वसुलभ बनेको छ ।
‘पहिलो छुट्टीमा आमालाई सुन किनेर तोला बनाएर दिएँ’
-भूतपूर्व गोर्खा मेजर भिमबहादुर राई
भूतपूर्व गोर्खा मेजर भिमबहादुर राईको जन्म वि.सं.१९९३ साल भदौ १५ गते (सन् १९३७ नोभेम्बर २५) पूर्व ३ नम्बर ओखलढुंगा जिल्ला मानेभन्ज्याङ गाउँ पंचायत वडा नं.५ जेरुङगाउँमा भएको हो । अहिले यो गाउँ संघीय प्रदेश–१ ओखलढुंगा जिल्ला मानेभन्ज्याङ गाउँपालिका वडा नंं. ५ मा पर्दछ । उहाँको बुबाको नाम जसु राई र आमाको नाम जिउसरी राई हो । उहाँ जेरो लाहिम्चो पाछाको हुनुहुन्छ । दुई दाजुभाइमध्ये उहाँ कान्छा हुनुहुन्छ । उहाँको दाजुको नाम भक्तबहादुर राई हो । दुई दिदी र बहिनी हुनुहुन्थ्यो । उहाँले मानेभन्ज्याङ–५ उदयपुर कोक्टोम्फुको सलमाया राई (भावाचाचो)सिता विवाह गर्नुभयो । भिमबहादुर र सलमाया दम्पतिको दुई छोरा र तीनजना छोरी हुनुहुन्छ ।
जेठो छोरा उत्तम र कान्छा प्रताप, छोरीहरु क्रमशः उना, शिरु र रुक्मणी हुनुहुन्छ । जेठो छोरा उत्तम र बुहारी मिताको दुई नाति सागर र निशान (ब्रिटिस आर्मी गोरापल्टन इन्जिनियरिङ इन्जिनियर पल्टन, इन्टेक २०१७) रहेका छन् । कान्छो प्रताप र बुहारी सुनिताको छोरी सुप्रिना र छोरा इशान रहेका छन् । छोरीहरुको विवाह भई घरजम गरेर रहनु भएको छ ।
सामान्य कृषक परिवारमा जन्मेर ब्रिटिश गोर्खा सैनिकमा भर्ती भई मेजर जस्तो उपल्लो तहमा पुग्न सफल ओखलढुंगा जिल्लाकै एकमात्र वाम्बुले राई परिवारका सदस्य हुनुहुन्छ, भिमबहादुर राई । उहाँको पुख्र्यौली घर यथावत कायम छ भने दाजुभाइहरु गाउँमै रहनुभएको छ । उहाँले २०३६ सालमा उदयपुरको कटारीमा घरजग्गा जोड्नु भएको छ । राईस मिललगायतका उद्यम सुचारु छ । उहाँ वाम्बुले राई समाज, नेपाल (वाम्रास) संस्थाको संरक्षक सदस्य हुनुहुन्छ । दुई दशकदेखि रक्तचाप पीडित हुनुभए पनि शारीरिक व्यायामले गर्दा अहिलेसम्म तन्दरुस्त हुनुहुन्छ । उहाँको बाल्यकालदेखि तन्नेरीकाल, गोर्खा सैनिक जीवन र अवकाशपछिको अनुभव तथा इतिवृत्तिबारे केही कुराकानी गरिएको छ । २०७२ कात्तिक २९ गते कोटश्वरस्थित उहाँको घरमा ‘लिब्जु–भुम्जु’का सम्पादक गणेश वाम्बुले राई र सहसम्पादक बिकास राई ‘सौगात’ले मेजर साबसित उहाँका कान्छा छोरा प्रताप राई तथा नातिनी सुप्रिना र नाति इशानसहित गरिएको कुराकानी ‘लिब्जु–भुम्जु’ पूर्णाङ्क ६३, २०७२ मा प्रकाशित छ । उक्त अन्तर्वार्ता यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ः
तपाईको पूरा नाम के हो ? बाल्यकालमा बोलाउने नाम पनि थियो ?
भिमबहादुर राई हो । अरु नाम थिएन । बाबुआमाको कान्छो छोरो परियो ।
तपाईको बाबु र आमाको नाम के हो ?
बाबु जसु राई र आमा जिउसरी राई हो । मावलीचाहिं हिलेपान हो ।
बाजेका नामचाहिं के थियो ?
बाजेको नाम बमदल राई हो ।
तपाई कति दाजुभाइ दिदीबहिनी हो ?
मेरो एउटा दाजु थियो । मरिसक्यो । मेरो तीन दिदीबहिनी थिए ।
तपाई कुन पल्टनको हो नम्बर सम्झिनु हुन्छ ?
टेनजीआर २११५४९१२७४ हो ।
जेरुङ गाउँमा कति पुस्तादेखि बसोबास गरेको होला ?
चार पुस्तादेखि भन्ने छ ।
तपाई कति वर्षमा भर्ती हुनुभयो ?
म बोई भर्ती भएको हो । चौध वर्ष जतिको थिएँ होला । बोई भर्ती भएर दुई वर्ष त्यसै पढेर बस्नु प¥यो । त्यसपछि बल्ल पल्टनमा लागें ।
भर्ती हुँदा तपाईको उचाई कति छ ?
म यति नै छु कति हो । (लामो हाँसो) । सर्टिफिकेटमा पाँच फिट लेखिएको छ । भर्ती हुँदा म सानै थिएँ ।
कहाँबाट भर्ती हुनुभयो ?
इन्डियाबाट । सर्टिफिकेटमा जीडी लेहरा भन्ने छ ।
त्यतिखेर कति पढ्नु भएको थियो ?
त्यतिखेर हामीहरुले पढेकै छैन । पहाडमा पढ्ने चलन थिएन । पढ्ने ठाउँ (स्कुल) थिएन । घाँस दाउरामात्रै गथ्र्यौ हामीले । भर्ती लागेपछि पढ्न पाएँ । दुई साल चुप्प बसेर पढें । खानु, बस्नु, पढ्नु मात्रै गरियो । आर्मीमा गएपछि एक साल ट्रेनिङ गरियो । त्यति बेलामा लडाइँ भयो । त्यसपछि लडाइँमा गयौं ।
तपाईलाई भर्ती लाग्नु पर्छ भनेर कसले सिकायो ?
मलाई खास आर्मी जाउँ भन्ने लागेको होइन । साथीभाइहरुले जाउँ भन्ने कुरा गरे । हिंडेर इन्डिया गयौं । खास लैजाने मान्छे हिलेपानीको थियो । उसले लग्यो । हिलेपानीको दुधकोसी किनारको थियो, गल्लावाल । साथीहरु कोही लागेन । मलाई मात्र लियो ।
बुबा–आमाले भर्ती जा भनेर जानुभयो कि आफैं ?
म त्यसै भागेको थिएँ । मेरो बाबु, आमाले जान नदिने । पहिला भागेर हिडेको थिएँ । हिलेपानी पारि बहादुर खोला पुग्दै गर्दा बाबुले पक्रेर फर्काउनु भयो । एकसाल घरमा बसें । त्यसपछि फेरि सुट्टै भागेर हिंडें । भागेर लुक्दै लुक्दै कटारी पुगें । साथीहरु थिए । त्यहाँबाट हिंडेर इण्डिया गयौं । सबै भन्न सक्दिन । दिमाग त छ । तर भन्न सक्दिन ।
भर्ती भएर कसरी प्रगति गर्नुभयो ?
पहिला मलायामा हामीले स्पेसल पढ्यौं । हामीहरु आर्मीमा सानो भरखरका थियौं । अरु बुढाहरु थिए । उनीहरु पढ्न, लेख्न जान्दैनथे । म पनि पढ्न सुरु गरें । सिपाहीमा लागेपछि केही थिएन । लडाइँमात्र गर्नुपर्ने । लडाइँ सकियो । लडाइँ सकिएपछि काम गर्ने मौका पायौं । पढ्ने मौका पाएँ । त्यसैले मैले प्रगति गर्न सकें । त्यसो गर्दा गर्दै आखिर म अफिसर भएँ ।
मौका पाउँदैमा पढ्दैनन् नि ? तपाईले चाहिं कसरी पढ्नुभयो ?
हो नि मैले पढ्ने मौका पाएँ । मेरो साथीहरुमाझ म राम्रै थिएँ । मेरो प्रतिभा र ज्ञान देखेर गोरा अफिसरहरुसमेत खुशी हुन्थे । हौसला मिल्यो । आर्मीको नियम पालना गर्दै पढाइमा पनि संघर्ष गरें । मिहिनेतसँगै भाग्य मिल्यो भने राम्रै हुनेरहेछ भन्ने लाग्यो ।
भर्ती भएर कति वर्षमा छुट्टी आउनु भयो ?
भर्ती लागेर सुरुमा मलाया गयौं । मलाया गइसकेपछि दुई साल बोईमा रहनु प¥यो । त्यसपछि एक साल तालिम गर्नुप¥यो । त्यसपछि आर्मी भएर लडाइँमा खटियौं । चार साल भइसकेपछि छुट्टी पाएँ । अनि घर आएँ ।
आमा–बाबुलाई के ल्याइदिनु भयो ?
पहिला खै पैसा त कति थियो, मलाई थाहा भएन । मेरो आमालाई सुन लानुपर्छ भन्ने सोचें । बुढी आमालाई सुन दिनुपर्छ भन्ने लाग्यो । आमालाई सुन किनेर तोला बनाएर दिएँ । पापालाई कोट ल्याइदिएँ । सबभन्दा कान्छा म । मैले गर्नुपर्छ भनेर सम्झें । अरु दिदीदाजुलाई के के ल्याइदिएँ त्यो बिर्सिसकें ।
कति छुट्टीमा बिहे गर्नुभयो ?
दोस्रो छुट्टी बर्खामास थियो । घरपरिवारले बिहे गर्नुपर्छ भने । मेरो भेनाले फलानाको छोरी बिहे गर्नुपर्छ भन्नुभयो । उदयपुर क्वाकटोम्फुमा रहेछ । मागेरमात्र गएँ । अनि अर्को छुट्टीमा आएपछि बिहे गरें ।
ओखलढुंगाका राईहरु गोर्खा मेजर हुने अरु कोही छन् ?
तल्लो रिचुवामा अम्बरबहादुर थापामगर मितदाजुमात्र गोर्खा मेजर हुनुभयो । उहाँ म भन्दा पहिले लाहुरे हुनुभएको हो । मितदाजु गोर्खा मेजर भएर रिटायर हुने बेलामा उहाँको पनि सिफारिसमा म गोर्खा मेजर भएँ । ओखलढुंगाकै राईहरुको कुरा गर्दा उदयपुरको टिकाबहादुर राई क्याप्टेन हुनुभयो भने उँबु सिम्काकुको जितबहादुर राई लेप्टेनसम्म हुनुभयो ।
सानोमा कत्तिको बदमास गर्नुहुन्थ्यो ?
म साह्रै चकचके र बदमास थिएँ । छुच्चा पनि गरियो । घरबाट भागेरै हिंडियो नि ।
तपाईको मावली कहाँ हो ?
हिलेपानी हो । हिलेपानी भाँडरेमा हो ।
उहिले देउसी भैलो कसरी सम्झिनु हुन्छ ?
हामी थाक्ले, जेरुङ गाउँ, माथिल्लो रिचुवा, तल्लो रिचुवा, मानेभन्ज्याङसम्म देउसी खेल्थ्यौं । धेरै रमाइलो गथ्र्यौं ।
तपाई खुब गीत गाउँनु हुन्थ्यो हो ?
खै अलि अलि गाउँथ्र्यौ । सिपाहीको मान्छे । नगरी त धरै पाइन्नथ्यो । अहिले सम्झिनै सक्दिन । बिमारीले गर्दा । म अवकाशपछि कटारीमा बस्दाबस्दै बिमारी भएँ । पहिला पल्टनमा हुँदा दबाई दिएको थियो । पेन्सन आएपछि त्यो नखाने भनेर छोडियो । काम गर्नुपर्छ ठीक हुन्छ भन्ने लागेर सप्पै छोडें । झ्याप्पै भएँ । धामीझाँक्री, देवीदेउता गर्नुप¥यो । अन्तमा, डाक्टरी उपचार गराउन काठमाडौंमै बस्नु परेको छ । (बुबाका बारेमा कान्छो छोरा प्रताप भन्नुहुन्छ– बुवाले पल्टनमै रहँदा रक्तचाप (ब्लड प्रेसर)को औषधि सेवन गर्दैआउनु भएको रहेछ । तर अवकाशपछि सो औषधि प्रयोग गर्न छाड्दा बुबा बिरामी हुनुभयो । सबै स्मरणशक्ति हरायो । डक्टरी उपचार, शारीरिक व्यायाम गर्दागर्दा अहिले तन्दरुस्त हुनु भएको हो ।)
कुन कुन देशमा लडाइँ लड्नु भयो ?
पहिला हामी मलायामा गयौं । मलायादेखि ब्रुन्यौ गयौं । इङल्याण्ड गएँ । म म्याप हेरेरमात्र भन्न सक्छु । (उहाँले सबै घटना सम्झिन सक्नु भएन । उहाँलाई ब्रिगेडियर अफ गोर्खाजले दिएको सर्टिफिकेटमा सन् १९५२.११.२५ देखि १९८५.०९.०२ सम्म आर्मी सर्भिसमा मलाया, हङकङ, बर्नेउ, सिंगापुर, युके, साइप्रस, ब्रुनाई, अस्ट्रेलिया, बेलिज र क्यानडा भनेर उल्लेख छ । उहाँले स्पेसियल एक्टस्– जीएसएम विथ क्लेस्प मलाया, जीएसएम १९६२ विथ क्लेस्प बन्र्यौ, क्लेस्प मले पेनिन्सुला (सिल्भर पिन), लङ सर्भिस एण्ड गुड कन्डक्ट मेडल पाउनु भयो । १ वर्ष बोई सर्भिससहित जम्मा ३१ वर्ष ३३ दिन आर्मी सर्भिस गर्नुभयो । उहाँ १९८५ सेप्टेम्बर ३ तारिख अवकाश पाउँदा मेजर (क्युजीओ) अनरेरी लेफ्टिनेन्ट (जीसीओ) हुनुहुन्थ्यो । उहाँको पोजिसन ‘एक्जप्लरी’ (उदाहरणीय अर्थात् अनुकरणीय) रहेको उल्लेख छ ।)
तपाई आफूलाई सफल व्यक्ति ठान्नु हुन्छ ?
अब त त्यो सम्भव छैन । जे जति गरियो । भइसक्यो । सकेसम्म गरियो । आर्मी अफिसर बन्न सकेकोमा गर्व लाग्छ । मैले सकेसम्म गरेको छु । मिहिनेत, दुःख गरेर देखाएको छु । म धेरै देश घुमें । बुझ्न पाएँ । मान्छेले जीवन गुजारा गर्नु त पर्छ नै साथसाथमा सबैको हित हुने काममा पनि गर्नुपर्छ । केही न केही गर्न जरुरी छ । जसले गर्दा सफलता हात लाग्न सक्छ ।
तपाईको सौखको खेलचाहिं के हो ?
फुटबल हो । उहिले पल्टनमा हुँदा जसरी खेलियो । अहिले पनि टेलिभिजनमा खेल हेरेर चित्त बुझाउँछु ।
पल्टनमा केही लेखहरु लेख्नु भयो ?
छैन । मैले केही लेखिन ।
बेलायत सरकारले सबै ब्रिटिश गोर्खालाई आवासीय सुविधा दिएको छ । तपाई त जानु भएन नि ?
पहिलो कुरो मेरो अस्वस्थताले केही गर्न सक्दिन । इच्छा पनि छैन । मेरो जेठो छोरा उत्तम परिवारसहित युकेमै छन् । दुइटी छोरी अस्ट्रेलियामा छन् । स्वदेशमा त कान्छा छोरा र जेठी छोरीमात्रै छौं । बाँकी विदेशमै छन् । चाहेको भए जान सक्थें ।
गाउँबाट कति सालमा कटारी झर्नुभयो ?
म लाहुरे अफिसर मान्छे गाउँभन्दा पर पनि केही गर्नुपर्छ भन्ने भयो । ०३६ सालमा कटारीमा खेतबारी, जग्गा जोडें । गाउँमा पनि अझै जस्तोको तस्तै छ । गाउँको घरमा चाडबाडमा सेसा गर्छौं । आफू जान नभ्याएको बेला दाजुभाइले सेसा गरिदिन्छ । खाउमो गर्ने गाउँकै घरमा हो । अरु बेला ताला लगाएको अवस्थामा रहन्छ । कटारीमा बसोबास छ । अहिले बाध्यताले काठमाडौंमा बसेको छु ।
तपाईको दैनिकी कस्तो छ ?
बिहान साढे चारबजे उठ्छु । बाथरुममा सौच गर्ने, मुख धुने, त्यसपछि साढे पाँच बजेतिर बाहिर मर्निङ वाकमा निस्कन्छु । सडक किनारा र खोला किनारा हुँदै थापाथली, युएन पार्कसम्म पुग्छु । अनिसाढे आठ बजेभित्र फर्किन्छु । साफसफाई हुन्छु । खाजा खान्छु । औषधिमुलो लिन्छु । त्यसपछि साढे दश बजे खाना खान्छु । फलफुल हुनैपर्छ । चिल्लो, पिरो अलि बार्छु । नुन कम खान्छु । दिउँसो ३ बजेतिर खाजा खान्छु । साँझ ७ बजेको समाचार हेर्छु । साढे सात बजेतिर खानाइ खाइसकेपछि बिस्तारमा पल्टिन्छु । दैनिकी यस्तै छ ।
(उहाँ काठमाडौंको कोटेश्वर तिनकुनेस्थित घरमा छोरा, बुहारी, नातिनी, नातिका साथमा रहनु भएको छ । २०७२ वैशाखमा गएको महाभूकम्पले मेजर भिमबहादुर राईको काठमाडौंको घरमा क्षति पुगेको छैन । तर, भूइचालोले पहाड ओखलढुंगा जेरुङगाउँ र उदयपुर कटारीको घर ध्वस्त पारेको छ । कटारीको भत्काउने काम भइरहेको छ भने पहाडको घरमा बस्न नहुने स्थितिमा छ । छोरालाई सेसा, न्वाङ्गी गर्ने, घरव्यवहारबारेमा सम्झाइरहने गर्नुहुन्छ । उहाँको धर्मपत्नी सलमाया राई (जन्म १९९७ ओखलढुंगाको उदयपुर गाउँको क्वाक्टोम्फु¬मा भएको र उहाँको २०६७ असोज ८ गते निधन भयो । आमाको निधनपछि पनि छोराबुहारी, नातिनातिनीका साथमा रहनु भएको छ ।)
तस्बिर ः गोर्खा मेजर भिमबहादुर राई परिवारबाट
